شهاب شهسواری
شیعیان افغانستان در حالی دهه اول ماه محرم را پشت سر گذاشتند که دو حمله تروریستی به دسته‌های عزاداری در غرب کابل، ده‌ها کشته و زخمی بر جای گذاشت. هر چند مسوولیت این حمله‌ها را داعش بر عهده گرفته است، اما سیاستمداران منتقد طالبان مسوولیت این خشونت‌ها را بر عهده گروه شبه‌نظامی طالبان می‌دانند. طالبان در عین حال اعلام کرده بود که دسته‌های عزاداری حق حضور در خیابان‌ها را ندارند و باید مراسم شیعیان در تکیه‌گاه‌ها و محل‌های سربسته برگزار شود. حمله به دسته‌های عزاداری در حالی رخ می‌دهد که طالبان در آستانه عاشورا اعلام کرد تعطیلی رسمی این روز را از تقویم افغانستان حذف می‌کند. لغو تعطیلی رسمی عاشورا در کنار حذف نوروز از تقویم افغانستان، نشان می‌دهد که طالبان علاقه‌ای به حضور نشانه‌های هویتی شیعی، ایرانی و دری در جامعه افغانستان ندارد. یک کارشناس مسائل افغانستان به «اعتماد» می‌گوید که طالبان جامعه افغانستان را یکپارچه می‌خواهد. به نظر می‌رسد که به‌رغم ادعاهای طالبان در خصوص تعهد به شمول همه اقوام و مذاهب افغانستان در حکومت، این گروه به تدریج دستور کار خود برای حذف هویت‌های غیرپشتون در افغانستان را پیش می‌برد. حذف تعطیلی عاشورا و نوروز از تقویم رسمی افغانستان، یک گام جدی جهت مقابله با فرهنگ و هویت شیعی و پارسی مردم افغانستان است که مطمئنا پایان مسیر مبارزه طالبان با هویت‌های «غیرخودی» در این کشور نخواهد بود.
جمعه هفته گذشته و شنبه هفته جاری در روزهای هفتم و هشتم محرم، دو انفجار در محله‌های پل‌سوخته و کاریز در غرب کابل که منطقه عمدتا شیعه‌نشین پایتخت افغانستان است، رخ داد که به نوشته رسانه‌ها دست‌کم ۱۰ کشته و ده‌ها زخمی بر جا ی گذاشت. هدف از هر دو حمله که مسوولیت آن را گروه تروریستی داعش بر عهده گرفته است، مراسم عزاداری شیعیان افغانستان بود. در پی این عملیات تروریستی، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با ابراز تاسف و تاثر عمیق از شهادت و مجروح شدن جمع زیادی از شهروندان بی‌گناه افغانستانی در انفجارهای تروریستی روز جمعه هفتم محرم‌الحرام در شهر کابل، این حملات تروریستی را قویا محکوم کرد. وی از طالبان خواسته بود که امنیت مراسم عزاداری شیعیان را تامین کند. سازمان عفو بین‌الملل هم در واکنش به این رویدادها گفته است که طالبان باید فورا اقدام‌های‌شان برای محافظت از هزاره‌ها را افزایش دهند. این سازمان در واکنش به حمله‌های اخیر در منطقه هزاره‌نشین غرب کابل گفته است: «حمله‌های سیستماتیک بر هزاره‌ها در افغانستان جنایت علیه بشریت بوده و باید صریحا محکوم شود.»
نوذر شفیعی، کارشناس مسائل افغانستان معتقد است که طالبان با توجیه همین حملات تروریستی، برگزاری مراسم شیعیان در خیابان‌ها را محدود می‌کند و در عمل جلوی تبلیغ و تظاهر تشیع در جامعه افغانستان را می‌گیرد.
شفیعی معتقد است: «تفکر کلی طالبان چند شاخص اصلی دارد، نخست اینکه افغانستان یک کشور یکپارچه است، دوم اینکه روحیه پشتون بر افغانستان حاکم است و افغانستان یک کشور پشتون تلقی می‌شود و سایر اقوام در ذیل حاکمیت پشتون قرار می‌گیرد.» این کارشناس مسائل افغانستان می‌گوید: «ایدئولوژی طالبان از سلفی‌گری خاص این گروه و تاثیرات وهابی‌گری ناشی از نزدیکی با گروه‌هایی مانند القاعده سرچشمه می‌گیرد. در نتیجه پدیده‌هایی مثل عزاداری را نوعی بدعت در دین می‌دانند و به دنبال یکپارچگی ایدئولوژیک جامعه افغانستان هستند.» نوذر شفیعی تاکید می‌کند: «طالبان معتقد است که اگر مذاهب دیگری هم وجود دارد این مذاهب نباید ظهور و بروز پیدا کنند.» وی ادامه داد: «نگرش طالبان به تشیع در اصل متاثر از ایدئولوژی و دیدگاه کلی آنها به جامعه افغانستان است. اما توجیه‌هایی را هم مطرح می‌کنند که مثلا انجام مراسم‌های مذهبی باعث ناامنی شیعیان می‌شود و می‌گویند که اگر مراسم عزاداری برگزار نمی‌شد، حملات تروریستی هم علیه شیعیان انجام نمی‌شد. به همین دلیل محدودیت حضور دسته‌ها در تکیه‌گاه‌ها و مکان‌های سرپوشیده را هم با همین استدلال توجیه می‌کنند، هر چند که به نظر می‌رسد دلیل اصلی آن جلوگیری از تبلیغ و تظاهر تشیع در جامعه افغانستان باشد.»
واکنش سیاستمداران و فعالان مدنی افغانستان به حمله علیه شیعیان
محمدکریم خلیلی، رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان در واکنش به انفجارهای اخیر در غرب کابل گفته است که مسوولیت مستقیم این حمله‌ها بدون تردید متوجه طالبان است. او افزوده است که گروه طالبان مستبد و انحصارگرند. رهبر حزب وحدت افزوده است: «تردیدی نیست که امروز جامعه شیعه و هزاره با یک برنامه از پیش طراحی‌شده نسل‌کشی آشکار مواجه است.» به گزارش آماج، خلیلی از مجامع بین‌المللی و حقوق‌بشری، به‌ویژه کمیته حقوق بشر سازمان ملل خواسته است که با عمل به وظایف و مسوولیت‌های خود، با دقت لازم به ابعاد گوناگون حقوق‌بشری و نسل‌کشی حمله‌های اخیر رسیدگی کنند. خلیلی با اشاره به حذف تعطیلی عاشورا گفته است که احترام به باورها و ارزش‌ها و فرهنگ اسلامی و ملی، یک اصل غیرقابل چشم‌پوشی است. به گفته او، حذف مناسبت‌های دینی و ملی از تقویم با روح وحدت ملی و ارزش‌های اسلامی جامعه افغانستان در تضاد است. عبدالله عبدالله، رییس پیشین شورای مصالحه ملی نیز در حساب کاربری فیس‌بوک خود نوشت که حمله به مکان‌های مذهبی جنایت نابخشودنی است و هیچ توجیه ندارد. حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین افغانستان این رویداد را شدیدا محکوم کرد و افزود: این «جنایت ضد بشری» خلاف تمام موازین و ارزش‌های اسلامی و انسانی است. امرالله صالح، معاون پیشین رییس‌جمهور فراری افغانستان گفته است که طالبان و داعش در پی «حذف جامعه تشیع»اند. آقای صالح در یاداشتی در فیس‌بوکش با ابراز همدردی نوشته است: «داعش با قتل مردم هزاره و طالب با دسیسه و تبعیض در پی حذف و انکار از حضور مردم هزار است.» در همین حال رحمت‌الله نبیل، رییس پیشین امنیت ملی با اشاره به حذف تعطیلی روز عاشورا از تقویم افغانستان توسط طالبان در توییتی نوشته است: «هر دو گروه داعش و طالب نهایت قساوت و عداوت خود را با ارزش‌های مشترک قبول‌شده شیعه و سنی به نمایش گذاشتند.» شهرزاد اکبر، رییس پیشین کمیسیون مستقل حقوق‌بشر افغانستان نیز واکنش نشان داده است. او در توییترش نگاشته: «از چیزی‌که ما می‌ترسیدیم. حمله‌های هدفمند به جامعه شیعه و هزاره و یک کابوس تکراری.» صبغت‌الله احمدی, سخنگوی جبهه مقاومت گفته است که حمله‌های خونین دو روز گذشته در غرب کابل از سوی طالبان طرح‌ریزی و عملی شده است. سخنگوی جبهه مقاومت با ابراز همدردی با خانواده قربانیان حمله‌های اخیر افزوده: «این هموطنان ما از سوی عواملی افراطی در درون گروه طالبان اشغالگر، بسیار مظلومانه به خاک و خون کشیده شده‌اند.»
امنیت نسبی در تاسوعا و عاشورا
انفجارهای تروریستی در دسته‌های عزاداری شیعیان در روزهای هفتم و هشتم محرم، این نگرانی را تشدید کرده‌بود که در روزهای تاسوعا و عاشورا که جمع کثیری از شیعیان جهت شرکت در مراسم عزاداری امام حسین(ع) تجمع می‌کنند، فجایع تلخ‌تری رخ دهد. اما به نظر می‌رسد که گروه طالبان توانسته است در نقاط مختلف افغانستان چه در شمال و چه در مرکز این کشور از جمله در پایتخت کابل، امنیت برگزاری مراسم شیعیان را تامین کند. در روز عاشورا حتی برخی مقام‌های بلندپایه طالبان هم در مراسم شیعیان مشارکت کردند. شیر محمد عباس ستانکزی، معاون سیاسی وزارت خارجه امارت اسلامی در مراسم عاشورای حسینی در مسجد جامع حوزه علمیه خاتم النبیین (ص) شرکت کرد. وی در سخنانی در این مراسم گفت: «حرکت امام حسین یک مشعل و راهنما برای ماست.» وی مدعی شد: «سیاست امارت اسلامی افغانستان، آزادی تمامی مذاهب است و پیروان مذاهب مختلف در تجلیل روزها و مراسم مذهبی خود آزاد هستند و هیچ مشکلی در این باره نیست.» عبدالله سرحدی، والی دولت موقت طالبان در بامیان با حضور در مراسم عزای عاشورا در مسجد و حسینیه نماز جمعه دره سادات، ضمن ابراز تسلیت شهادت امام حسین(ع) به جهان اسلام و خصوصا پیروان آن حضرت گفت: «هدف قیام امام حسین(ع) برچیدن ظلم و وحشت از جهان اسلام و پیروان راه حضرت پیامبر اسلام(ص) بود.» والی طالبان در ولایت بامیان اظهار داشت: امروز از برکت خون امام حسین(ع) است که مسلمانان در راه خدا قرار دارند و تاکید کرد که راه و مکتب امام نباید به ده روز عزاداری خلاصه شود. احمد فاروق قاسمی؛ محتسب امربالمعروف بلخ که روز گذشته در مراسم عاشورای حسینی در مسجد سلطانیه مزار شریف سخنرانی کرد و بر محبت امام حسین تاکید داشته، گفت که محبت امام حسین یگانه راه رسیدن به خداوند است.
برگزاری نسبتا امن مراسم تاسوعا و عاشورا، هر چند که در بسیاری از نقاط افغانستان بنا به دستور طالبان منحصرا در تیکه‌گاه‌ها و محل‌های سرپوشیده و بسته انجام شد، باعث شد تا بسیاری از رهبران شیعیان افغانستان از حکومت گروه شبه‌نظامی طالبان تشکر کنند. سید باقر هاشمی، یکی از علمای بغلان به آوا پرس گفت: «الحمدلله امسال دهه اول محرم و عاشورای حسینی در بغلان و تمامی ولایات شمالی با امنیت و آرامش کامل سپری شد. اگرچه مردم در ابتدا نگران بودند؛ اما زمانی که امنیت به گونه درست از سوی دولت تامین می‌شد تمام نگرانی مردم برطرف شد.» آوا پرس نوشته است ولایات بلخ، سمنگان، جوزجان، فاریاب و سرپل در شمال، بغلان، قندوز، تخار و بدخشان در شمال شرق شاهد برگزاری بهترین مراسم عزاداری محرم و عاشورای حسینی بودند. برگزارکنندگان مراسم عزاداری در شمال کشور همچنین از تدابیر نیروهای «امارت اسلامی» در تامین امنیت مردم قدردانی کردند.
سیاست حذفی طالبان تا کجا دوام می‌آورد؟
محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان در واکنش به حذف تعطیلی عاشورا از تقویم افغانستان گفته است که سقوط حکومت طالبان نزدیک شده است. وی در پیامی در شبکه اجتماعی فیس‌بوک می‌نویسد: «شنیده شده که بیرق‌های عاشورایی را از برخی شهر‌ها جمع کردند و نیز مانع نصب پارچه‌هایی شدند که مزین به اسم زیبای سید جوانان بهشت بوده است. خدا خیر کند.»
نوذر شفیعی می‌گوید: «طالبان نمی‌توانند قومیت‌های مختلف در افغانستان را نادیده بگیرند و بیش از نیمی از جمعیت افغانستان از قومیت‌های غیرپشتون هستند. در عین حال طالبان نمی‌توانند مذاهب دیگر را هم نادیده بگیرند، نزدیک به ۲۰ درصد از جمعیت افغانستان شیعه هستند و علاوه بر آن مذاهب دیگری همچون سیک‌ها هم در جامعه افغانستان هستند.» این تحلیلگر مسائل افغانستان معتقد است: «طالبان نمی‌تواند تلقی خود از سیاست و حکومت را در جامعه افغانستان اعمال کند چون تفکر‌های دموکراتیک در جامعه افغانستان این اجازه را نمی‌دهد. اگر رای‌گیری و رفراندومی در افغانستان برگزار شود، تصور می‌شود که طالبان کمتر از یک سوم آرا را به دست می‌آورد و دست‌کم دوسوم از جامعه افغانستان مخالف سبک حکومت طالبان باشند.» شفیعی می‌گوید: «طالبان تلاش می‌کند که در پرتوی قدرت اسلحه تفکر و عقاید خود را پیش ببرد. این هم در نهایت به بن‌بست می‌انجامد، چرا که نهضت‌های اعتراضی مسلحانه یا نهضت‌های اعتراضی مسالمت‌آمیز در جامعه افغانستان در مقابل چنین فشاری ایستادگی می‌کنند.» نوذر شفیعی در پایان تاکید کرد: «اگر طالبان می‌خواهند به عنوان یک گروه در افغانستان حکومت کنند باید بپذیرند که بخشی از قدرت هستند و واقعیت‌های جامعه افغانستان را بپذیرند و قبول کنند که این تصور که قدرت از لوله تفنگ بیرون می‌آید در قرن بیست و یکم، جوابگو نیست.»
