به قلم: شهاب شهسواری
نمایندگان ویژه کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی در امور افغانستان، در نشستی با حضور دبیرکل سازمان ملل متحد در دوحه گرد هم آمدند تا در خصوص وضعیت زنان در افغانستان گفت‌وگو کنند. یکی از دستورکارهای اصلی این نشست، بررسی استمرار فعالیت‌های سازمان ملل در افغانستان بعد از منع فعالیت زنان افغان در این نهاد بین‌المللی است. به گفته مقام‌های سازمان ملل متحد، در این نشست که پشت درهای بسته برگزار می‌شود، دبیرکل سازمان ملل متحد کشورهای مختلف را برای اتخاذ موضعی واحد در قبال طالبان تشویق می‌کند. در شرایطی که موضوع این نشست وضعیت رعایت حقوق زنان در افغانستان و نحوه مواجهه با طالبان است، هیچ نماینده‌ای از افغانستان، نه از گروه شبه‌نظامی طالبان و نه از نمایندگان جامعه مدنی به این نشست دعوت نشده است. در این نشست، علاوه بر کشورهای همسایه افغانستان، از جمله ایران، نمایندگان ویژه هند، امریکا و روسیه در امور افغانستان هم حضور خواهند داشت. به نوشته رسانه‌ها نمایندگان دست‌کم ۲۲ کشور جهان و چند نهاد بین‌المللی در این نشست به ریاست دبیرکل سازمان ملل متحد حاضر خواهند بود. این نخستین‌بار است که حسن کاظمی قمی و توماس وست، نمایندگان ویژه جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا در امور افغانستان، در یک جلسه رسمی در مورد افغانستان دور یک میز می‌نشینند، هرچند در نیویورک جلسات مختلفی در مورد افغانستان برگزار می‌شود و مقام‌های ایرانی و امریکایی همزمان در این جلسات، همچون جلسات شورای امنیت حضور دارند و در مورد مسائل مختلف بحث می‌کنند. در کنار قطر، ایران و امریکا، کشورهای چین، فرانسه، آلمان، هند، اندونزی، ژاپن، قزاقستان، قرقیزستان، نروژ، پاکستان، روسیه، عربستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، امارات، انگلیس، ازبکستان و اتحادیه اروپا، سازمان همکاری اسلامی و سازمان همکاری شانگهای مشارکت خواهند داشت.
نشست دوحه برای به رسمیت شناختن طالبان نیست
اظهارات اخیر معاون آنتونیو گوترش، باعث شده‌بود این تصور ایجاد شود که اجلاس دوحه با هدف زمینه‌سازی برای شناسایی رسمی طالبان برگزار می‌شود. امینه محمد، معاون دبیرکل سازمان ملل متحد گفته‌بود: «این نشست می‌تواند گام‌های کوچکی را پیدا کند که ما را مجددا به مسیر به رسمیت شناختن هدایت می‌کند.» وی با اشاره به موضوع شناسایی طالبان از سوی جامعه بین‌المللی به عنوان حکومت رسمی افغانستان گفته است: «برخی تصور می‌کنند که این موضوع هرگز ممکن نیست و برخی دیگر هم می‌گویند این اتفاق باید بیفتد. طالبان به روشنی خواستار شناسایی بین‌المللی است و این اهرمی است که ما برای فشار به آن نیاز داریم.» این اظهارات معاون دبیرکل سازمان ملل متحد باعث شد تا روز شنبه تعدادی از زنان افغانستان در کابل، علیه اقدام بین‌المللی برای شناسایی طالبان تجمع کنند. برخی کشورها نیز به این اظهارات واکنش نشان دادند. از جمله ودانت پاتل، سخنگوی وزارت خارجه امریکا در گفت‌وگو با خبرنگاران تاکید کرد: «هر شکلی از شناسایی طالبان کاملا خارج از دستور کار ما است.» استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد، تاکید کرده است که هدف از برگزاری نشست دوحه تمرکز بر شناسایی حکومت طالبان در افغانستان نیست. به گفته وی گردهمایی در دوحه با هدف «تقویت تعامل بین‌المللی در زمینه اهداف مشترک برای یک مسیر پایدار رو به جلو در افغانستان» برگزار می‌شود. این سخنگوی سازمان ملل متحد گفته است: «دبیرکل سازمان ملل همچنین اعتقاد دارد که پیشبرد رویکردی بر اساس عمل‌گرایی و اصول در کنار صبر استراتژیک و با هدف شناسایی پارامترهایی برای تعاملی خلاقانه، منعطف، اصولی و سازنده، اولویت دارد.»
نشست دوحه بدون حضور نماینده‌ای از افغانستان
دوجاریک همچنین تاکید کرده است که دبیرکل سازمان ملل، از هیچ یک از مقام‌های حکومت بالفعل طالبان در افغانستان برای شرکت در این نشست دعوت نکرده است. محمد سهیل شاهین، نماینده طالبان در سازمان ملل، در آستانه نشست بین‌المللی در دوحه قطر، به دعوت‌نشدن طالبان به این نشست اعتراض کرد. وی در این باره گفت: «هر نوع نشستی درباره افغانستان بدون شرکت حکومت کنونی افغانستان به حل مسائل کمک نخواهد کرد و مسائل را پیچیده‌تر می‌کند. در حالی که ما نظرات و دیدگاه‌های آنها را می‌شنویم، آنها نیز باید صدای ما را بشنوند. به همین دلیل در چنین نشست‌هایی (نشست دوحه) حضور ما ضروری است.» ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان هم در این باره می‌گوید: «نماینده افغانستان باید در آن‌جا باشد تا ما موضع‌گیری خود را داشته باشیم و دوم اینکه دیدگاه دیگر کشورها درباره افغانستان باید سازنده و بر اساس همکاری باشد.» هدر بار، مسوول بخش زنان دید‌بان حقوق بشر هم اظهار داشت با وجود خواست‌های بسیار این نهاد مبنی بر حضور نمایندگان زنان افغان در نشست دوروزه دوحه اما سازمان ملل به آنها پاسخ منفی داده است. به گزارش تسنیم وی در رشته توییتی نوشت «ما تنها تقاضای یک کرسی را داریم و فقط یک ساعت از حضور در این نشست دو روزه را خواسته‌ایم، اما به ما گفته‌اند امکان‌پذیر نیست.» روز پنجشنبه، معاون نخست‌وزیر طالبان با معاون دفتر سازمان ملل متحد در افغانستان در خصوص نشست دوحه دیدار کردند. دفتر نخست‌وزیری طالبان شامگاه دیشب در رشته توییتی نوشته است که عبدالسلام حنفی، معاون اداری نخست‌وزیر این گروه با مارک پوتزل، معاون سیاسی نماینده ویژه سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)، ادعا کرده است که طالبان در بخش‌های مختلف دستاوردهایی داشته‌اند که باید شرکت‌کنندگان نشست ویژه سازمان ملل در دوحه، آن را در نظر بگیرند. در این رشته توییت به نقل از حنفی آمده است: «امیدواریم که شرکت‌کنندگان در نشست دوحه با توجه به اقدامات مثبت و مهم ما در زمینه‌های امنیت، مبارزه با مواد مخدر و فساد اداری تصمیمات موثر و مثبتی اتخاذ کنند.»
قطعنامه شورای امنیت علیه طالبان
پنجشنبه هفته گذشته، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه پیشنهادی امارات متحده عربی و ژاپن را در محکومیت تبعیض و سرکوب حقوق زنان توسط گروه شبه‌نظامی طالبان با اجماع تصویب کرد. در این قطعنامه از طالبان خواسته‌شده است تا فورا اقدامات خود را علیه حقوق زنان و دختران متوقف کند. طالبان در طول ماه‌های اخیر فعالیت زنان در نهادهای متعلق به سازمان ملل متحد را ممنوع اعلام کرده است. در قطعنامه شورای امنیت آمده است: «این اقدام در تاریخ سازمان ملل متحد بی‌سابقه است.» این قطعنامه با اشاره به «نقش غیرقابل جایگزین زنان در جامعه افغانستان» تاکید کرده است که ممنوعیت فعالیت زنان برای نهادهای سازمان ملل متحد در افغانستان «نقض حقوق بشر و اصول بشردوستانه» است. لانا نسیبه، سفیر امارات متحده عربی در سازمان ملل متحد گفته است که بیش از ۹۰ کشور از پیش‌نویس این قطعنامه حمایت کرده‌اند و گفت: «از کشورهای همسایه افغانستان تا کشورهای مسلمان و از هر چهارگوشه جهان از این قطعنامه حمایت کرده‌اند.» وی در جلسه شورای امنیت گفت: «این حمایت همه‌جانبه پیام تصویب این قطعنامه را موثرتر می‌کند و نشان می‌دهد که جهان در قبال روند پاک کردن زنان از جامعه افغانستان بی‌تفاوت نخواهد ماند.» در این جلسه رابرت وود، معاون سفیر امریکا در سازمان ملل متحد، گفته است: «ما حاضر به پذیرش سرکوب زنان و دختران توسط طالبان نیستیم. تصمیم‌های اخیر آنها غیرقابل دفاع است و هیچ جای دیگر دنیا مشابه آن دیده نمی‌شود. فرمان‌های طالبان آسیب غیرقابل جبرانی به افغانستان می‌زند.»
انتقاد تهران از قطعنامه شورای امنیت در حمایت از حقوق زنان
دیپلمات‌های ایرانی از تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد در تصویب قطعنامه‌ای که اقدام طالبان در ممنوعیت کار زنان در نهادهای سازمان ملل متحد را ممنوع می‌کرد، انتقاد کرده‌اند. سید رسول موسوی، مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه با انتقاد از امارات برای ارایه این قطعنامه مدعی شد که تصویب این قطعنامه باعث به حاشیه رفتن نشست امروز دوحه شده است. وی گفت: «تصویب قطعنامه UNSC2681 سه روز قبل از نشست دوحه و درخواست از طالبان برای تجدیدنظر درتصمیمات خود درباره اشتغال زنان و تحصیل دختران به معنی آن است که ابتکار دوحه با قلمداری امارات در UNSC به حاشیه رفت یا مسیرش تعیین شد. بعد از قطعنامه ۲۶۸۱ حرف و تصمیم جدیدی در دوحه نخواهد بود.» حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رییس‌جمهور در امور افغانستان و سرپرست سفارت ایران در افغانستان هم در مصاحبه‌ای که خبرگزاری آوای افغانستان روز شنبه منتشر کرده است، اما مشخص نیست پیش از قطعنامه اخیر شورای امنیت انجام شده یا بعد از آن، از رویکرد «جنسیت‌زده» سازمان ملل انتقاد کرده است. این دیپلمات ارشد ایرانی گفته است: «ما به نحوه اجرای رویکردهای یکجانبه از سوی دولت‌های بزرگ و سازمان‌های جهانی سخت و صریح انتقاد داریم. باور ما آن است؛ نگاه به مسائل انسانی از سوی سازمان ملل نباید جنسیت زده شود. همچنین بی‌نهایت بیمناک از آن هستیم این مسیر سبب گردد تا شورای امنیت در پاییز و زمستان امسال در نوبتی تازه و به انحای متفاوت به اتکای فصل هفت منشور ملل متحد عقوبات و تحریم‌های بیشتر را اعمال کند.»
این مقام ایرانی که در نشست فردا به عنوان نماینده ایران حاضر خواهد بود، تصریح کرده است: «موضع جمهوری اسلامی ایران در نشست دوحه مستقل و مبتنی بر درک عمیق واقعیات و الزاماتی است که منافع مردم و حکومت افغانستان توامان در آن مستتر است.» وی تاکید کرد: «موضع ما در دوحه مبتنی بر نگرش به واقعیات و اصولی است که الزاماً مطلوب قدرت‌های بزرگ نیست، اما سخنگوی یک جهت خاص هم نخواهیم شد.»
تصمیم‌گیری در مورد آینده عملیات سازمان ملل متحد در افغانستان
بعد از فرمان طالبان برای منع فعالیت زنان در نهادهای سازمان ملل متحد، این سازمان بین‌المللی در حال بازنگری در فعالیت‌های خود در افغانستان است. یکی از اهداف نشست دوحه، بررسی نحوه عملکرد دفتر سازمان ملل متحد در کابل (یوناما) بعد از تصمیم جدید طالبان است. ریچارد گوون، کارشناس مسائل سازمان ملل در اندیشکده گروه بین‌المللی بحران به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «سازمان ملل در افغانستان گرفتار یک تله شده است. گوترش مجبور است که یک گره کور را باز کند. او از یک سو باید بتواند جریان کمک‌های بین‌المللی به افغانستان را حفظ کند و از سوی دیگر فرمان طالبان برای منع فعالیت زنان یک ضربه جدی به توانایی سازمان ملل برای فعالیت در این کشور است.» گوون معتقد است که جامعه جهانی از سازمان ملل می‌خواهد تا حضور خود را در افغانستان ادامه دهد. او می‌گوید: «اختلاف‌های زیادی میان اعضای شورای امنیت در مورد افغانستان وجود دارد. اما همگان، از جمله روسیه و چین، توافق دارند که حضور سازمان ملل در کابل ادامه داشته باشند بهتر از غیبت آن است.» اندیشکده امریکایی موسسه خاورمیانه، هفته گذشته در گزارشی نوشت: «هر چند که ما ممکن است تغییر نظام در افغانستان را ترجیح بدهیم، اما برای آینده قابل تصور پیش رو، یک حکومت نسبتا باثبات و به اندازه کافی قدرتمند طالبان برای تسهیل برنامه‌های بشردوستانه، جلوگیری از شاخه خراسان داعش و جلوگیری از سقوط کشور به دام جنگ داخلی ضروری است.»
*این متن در راستای اطلاع رسانی و انعکاس نظرات تحلیلگران و منابع مختلف منتشر شده است و انتشار آن الزاما به معنای تأیید تمامی محتوا از سوی “موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)” نیست.
