شیرین هانتر / Shireen Hunter، کوئینسی، سپتامبر ۲۰۲۱
- یک دولت طالبان در کابل، پیامدهای مهمی برای همه همسایگان، هر کدام به شکلی، دارد. اما از میان همه همسایگان افغانستان، ایران می تواند منفی ترین پیامدها را متحمل شود. برخلاف تندروهای ایران که همه تحولات منطقه را از لنز ضدآمریکایی می بینند و هر گونه جابجایی نیروهای آمریکایی را یک پیروزی برای خود به حساب می آورند، بیشتر ایرانیان، عمیقا درباره پیامدهای یک دولت طالبان برای امنیت داخلی ایران، منافع اقتصادی این کشور و جایگاه منطقه ای آن نگران هستند.
- یک تهدید عمده امنیتی برای ایران، موج احتمالی شمار بیشتری از پناهندگان افغان است. تحریم های آمریکا مانع از آن می شود که ایران، از کمک های بین المللی برای اداره پناهندگان برخوردار شود و این به هرحال، دشواری های اجتماعی ایران را سنگین تر می کند. اما عدم پذیرش پناهندگان افغان هم، موجب تحریک آن دسته از افغانی هایی می شود که از گذشته در ایران زندگی می کنند. این اواخر پناهندگان افغانی در ایران، اعتراضاتی علیه طالبان برگزار کرده اند.
- طالبان همچنین، هواخواهانی در استان سیستان و بلوچستان ایران با یک جمعیت سُنّی بزرگ، دارند که برخی از آنان به همان ایدئولوژی ضدشیعی سلفی – وهابی که از سعودی ها الهام می گیرد، پایبندند، درست مانند خود طالبان. مولوی عبدالحمید، امام جمعه مسجد سُنّیان زاهدان، از طالبان حمایت کرده و از پیروزی آنان شادمان شده است.
- یک دولت طالبان می تواند از هواخواهانش برای فشار بر ایران استفاده کند. حتی می تواند شورشیان افراطی را در بلوچستان برانگیزد، همان ها که در دهه های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰، مساجد را بمباران کرده، به پست ها و نفرات نظامی حمله کرده و به دنبال باجگیری بودند. آنها از حمایت عربستان، اسراییل و پاکستان برخوردار می شدند.
- در حکومت طالبان، دولت اسلامی خراسان (داخ) و شاید هم القاعده می توانند حملاتی را علیه ایران انجام دهند. حق آبه ایران از آبهای هلمند هم مشکل دیگری است که می تواند تهران را زیر فشار قرار دهد.
- امید ایران به تبدیل بندر چابهار در خلیج عمان به یک هاب ترانزیتی هم می تواند با پسرفت روبرو شود اگر کاملا زمین نخورد. پاکستان، دیرزمانی است که از برنامه های ایران برای بندر چابهار ناخرسند است، هم به دلیل منافع کارسازی که به هندوستان می رساند و هم به دلیل رقابتش با بند گوادر پاکستان. اسلام آباد می تواند به کابل فشار آورد تا گوادر را جایگزین چابهار نماید.
- ایران همچنین ممکن است بخشی از صادرات ویترینی (لوکس) خود به افغانستان را به سود کشورهایی همچون ترکیه که یک تولید کننده عمده کالاهای بافندگی، صنایع کوچک و خرده فروشی است، و نیز کشورهای عرب خلیج فارس از دست بدهد.
- دولت طالبان همچنین جایگاه منطقه ای ایران را تضعیف خواهد کرد چرا که همه رقبای سُنّی تهران، از جمله عربستان و ترکیه، روابط بهتری با طالبان دارند. طالبان، ترک ها را “برادر” خطاب می کند و ایران را تنها با عنوان “همسایه”. اگر شرایطش ایجاب کند، رقبای تهران می توانند از طالبان برای فشار بر تهران استفاده کنند همانگونه که زمانی، عربستان این کار را کرد.
- برخلاف دهه ۱۹۹۰، گزینه های امروز ایران برای برخورد با افغانستان طالبانی، محدودتر است. در آن زمان، اتحاد شمال، یک چالش چشمگیر برای سلطه طالبان بود و نیز از حمایت هندوستان و روسیه برخوردار بود. ایران در رویارویی با طالبان تنها نبود. امروز هیچ ائتلاف معتبری علیه طالبان وجود ندارد.
- قدرت های عمده جهان از جمله روسیه، چین، اتحادیه اروپا و آمریکا، خواهان تعامل با طالبان برای پایدارسازی افغانستان هستند. آنها همچنین امیدوارند که رفتار طالبان را آرام سازند و از گذر گفتگو، منافع خود را حراست کنند. ایران هم خواهان یک دولت پایدار در کابل است به شرط آنکه طالبان رویکرد دوستانه ای در قبال ایران داشته باشد. اما این غیرمحتمل است.
- اگر ایران درصدد حمایت از هر گروه ضدطالبانی بر آید، از حمایت دولت های دیگر برخوردار نخواهد شد. به احتمال بیشتر، دولت های منطقه و بازیگران بین المللی، ایران را متهم به بی ثبات سازی افغانستان خواهند کرد. خطر جدی تر این است که اگر ایران دخالت مستقیم تری در امور داخلی افغانستان داشته باشد، طالبان هم می توانند با هواخواهانشان در ایران، تهران را به دردسر بیندازند.
- برخلاف برخی کشورهای عربی و ترکیه، ایران از ابزارهای اقتصادی و منابع مالی برای ملایم سازی رویکرد طالبان برخوردار نیست. تنها دارایی ایران، آن است که یک مسیر مناسب برای تجارت است و یک منبع ارزشمند انرژی. اما دیگر کشورهایی همچون پاکستان، عربستان سعودی و قطر می توانند در هر دو زمینه جایگزین ایران شوند. ایران همچنین به دلیل دشواری های اقتصادی اش، نیازمند تجارت با افغانستان است و بنابراین نمی تواند از امتیازات خودش، بهره کاملی بگیرد.
- کوتاه اینکه، تنها گزینه ایران، این است که طالبان را کمتر تحریک کند، درباره ارزش های مذهبی و سازش نژادی موعظه کرده و دارایی های محدودش را بکار گیرد تا طالبان را متقاعد سازد که یک رابطه رها از خصومت با تهران، به سود آنهاست.
