به قلم: محمدحسین لطف‌الهی
همزمان با تشدید حملات اوکراین به روسیه برای بازپس‌گیری مناطق اشغالی، گزارش‌های جدیدی که از یافته‌های بازرسان آلمانی منتشر شده، نشان می‌دهد اوکراین احتمالا در ماجرای تخریب خطوط لوله نورداستریم در پاییز سال گذشته نقش داشته است؛ موضوعی که می‌تواند روابط کشورهای اروپایی و دولت اوکراین را به خطر بیندازد.
۲۶ سپتامبر ۲۰۲۲ خطوط لوله انتقال گاز طبیعی نورداستریم و نورداستریم ۲ در دریای بالتیک در پی مجموعه‌ای از انفجارها در نزدیکی جزیره بورنهولم دانمارک آسیب دید. به‌رغم اینکه صادرات گاز از طریق خط لوله نورداستریم ۲ هنوز آغاز نشده بود و صادرات از طریق خط لوله نورداستریم ۱ نیز از زمان آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین متوقف شده بود، این انفجارها سه خط لوله از مجموع چهار خط لوله نورداستریم را که برای انتقال مستقیم گاز طبیعی از روسیه به اروپای غربی ساخته شده بودند، تخریب کرد تا اروپایی‌ها به‌طور کامل از واردات گاز از روسیه ناامید شوند.
در آن زمان مقام‌های ارشد اروپایی این انفجارها را «تخریبی عامدانه» توصیف کردند و هشدار دادند که عاملان انفجارها با تبعات رفتارهای خود مواجه خواهند شد. جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای که ساعاتی پس از خبری شدن انفجار خطوط لوله نورداستریم منتشر شد، نوشت: «هرگونه اختلال عامدانه در زیرساخت‌های انرژی اروپا، به هیچ‌وجه قابل قبول نبوده و با واکنشی مقتدر و متحد پاسخ داده خواهد شد.» چارلز میشل، رییس شورای اروپا نیز در توییتی نوشت: «به نظر می‌رسد که اقدامات خرابکارانه در نورداستریم، تلاشی برای بی‌ثبات‌سازی هر چه بیشتر عرضه انرژی به اروپا باشد. مسوولان این اقدام، کاملا پاسخگو شده و تاوان آن را پرداخت خواهند کرد.»
به‌رغم اینکه نوعی همسویی میان اروپایی‌ها در خصوص «عامدانه» بودن حادثه وجود داشت، اما در پس این همسویی، اختلافات عمیقی درباره اینکه چه کسی مسوول به خطر انداختن امنیت انرژی قابل مشاهده بود؛ ۵ مقام اروپایی بدون افشای نام به روزنامه واشنگتن‌پست اعلام کردند روسیه را مقصر می‌دانند.
هشت ماه و نیم از زمان وقوع این حادثه می‌گذرد و به نظر می‌رسد پس از ماه‌ها تحقیق مجموعه شواهدی که تیم‌های تحقیق کسب کردهاند آنها را به نتایجی درباره عوامل پشت پرده تخریب خطوط لوله نورداستریم رسانده است.
نتایج جدید تحقیقات آلمان نقش غیرقابل انکار اوکراین
روزنامه وال استریت ژورنال روز شنبه ۱۰ ژوئن گزارش داد بازرسان آلمانی در حال بررسی شواهدی هستند که نشان می‌دهد خرابکارانی که خط لوله نورداستریم را منفجر کردند، از لهستان به عنوان پایگاهی برای اجرای عملیات خود بهره برده بودند.
بر اساس این گزارش، اداره پلیس جنایی فدرال آلمان در حال بررسی این موضوع است که چرا قایقی تفریحی که برلین باور دارد در عملیات تخریب خط لوله نورداستریم از آن استفاده شده، به لهستان سفر کرده بود. تحقیقات آلمانی‌ها همچنین این فرضیه را تقویت می‌کند که تدارکات و منابع مالی لازم برای اجرای عملیات تخریب خط لوله در سپتامبر ۲۰۲۲ که باعث شد مهم‌ترین پیوند اقتصادی میان برلین و مسکو قطع شود، از طریق خاک لهستان تامین شده است. دولت لهستان از زمان وقوع این حادثه گروه تحقیق مستقلی را تشکیل داده بود برای ماه‌ها در تلاش بود تا دریابد آلمانی‌ها چه اطلاعاتی در اختیار دارند و دقیقا درباره چه موضوعی تحقیق می‌کنند.
بازرسان آلمانی تلاش کردهاند تا مسیر‌های طی شده قایق تفریحی آندرومدا را بر مبنای اطلاعاتی که تاکنون به دست آورده‌اند، بازسازی کنند. آنها باور دارند این قایق ۵۰ فوتی سفیدرنگ در عملیات تخریب خط لوله نورداستریم که یکی از بزرگ‌ترین عملیات‌های خرابکاری از زمان جنگ جهانی دوم به این سو است، دست داشته است. برای روشن شدن این مساله بازرسان سراغ اطلاعات سیستم‌های ناوبری قایق، تصاویر ماهواره‌ای، داده‌های ذخیره شده در اکانت جیمیل تلفن‌های همراه سرنشینان قایق و همچنین بررسی نمونه‌های DNA باقیمانده در قایق رفته‌اند. تاکنون آلمانی‌ها تلاش کردهاند تا این نمونه‌های DNA را با DNA یک سرباز اوکراینی مطابقت دهند.
جمع‌بندی این اطلاعات به آلمانی‌ها ثابت کرد که آندرومدا از اطراف هر منطقه‌ای که بعدا انفجار رخ داد، عبور کرده و این موضوع باور بازرسان آلمانی به نقش داشتن این قایق در عملیات تخریب را تقویت کرد.
به گفته افراد نزدیک به تحقیقات، نقش لهستان زمانی پررنگ‌تر می‌شود که آلمانی‌ها می‌گویند قایق آندرومدا به کمک یک آژانس مسافرتی مستقر در ورشو، پایتخت لهستان اجاره شده بود و به نظر می‌رسد این آژانس مسافرتی بخشی از شبکه مرتبط با یک شرکت اوکراینی دارای ارتباط با سرویس اطلاعاتی اوکراین باشد. علاوه بر این، یک ون سفیدرنگ که دوربین‌ها حرکت او در یک بندر در آلمان را ثبت کردهاند راننده‌ای با گواهینامه لهستانی داشته و خدمه قایق آندرومدا با این ون منتقل شده‌اند.
با این حال، مقام‌های آلمانی گفته‌اند شواهدی مبنی بر دخالت دولت لهستان در این مساله ندارند. علاوه بر این، یک مقام ارشد امنیت ملی لهستانی امروز به روزنامه وال استریت ژورنال گفت که مقامات لهستان در حمله به خط لوله گازی نورداستریم دست نداشتند، اما نمی‌توانند مشارکت تعدادی از شرکت‌های خصوصی لهستانی در این عملیات را نیز رد کنند. او اضافه کرد: «می‌توانم به شما اطمینان دهم که هیچ نهاد لهستانی در این داستان مشارکت نداشته و این یک مورد دولتی نیست. با این حال، نمی‌توانم رد کنم که تعدادی از شرکت‌های لهستانی به نوعی در این مورد دست داشته‌اند.»
ایالات متحده از برنامه‌ریزی اوکراین اطلاع داشت
اسناد محرمانه ایالات متحده که از طریق شبکه اجتماعی دیسکورد افشا شد، نشان می‌دهد سه ماه پیش از آنکه خطوط لوله نورداستریم منفجر شود، دولت بایدن از طریق یک متحد اروپایی مطلع شده بود که گروه کوچکی از ارتش اوکراین که مستقیما زیر نظر فرمانده کل نیروهای مسلح این کشور فعالیت می‌کنند، برای یک حمله مخفیانه برنامه‌ریزی کردهاند.
جزییات این برنامه‌ریزی، از سوی یک سرویس اطلاعاتی اروپایی جمع‌آوری و در ژوئن ۲۰۲۲ با سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده (CIA) به اشتراک گذاشته شده بود. آنها شواهد بسیار مهمی را از ارتباط دولت اوکراین با یک حمله احتمالی در دریای بالتیک کشف کرده بودند.
داده‌های مربوط به گزارش اطلاعاتی این سرویس اروپایی از طریق یک فرد در اوکراین جمع‌آوری شده بود. در آن زمان سازمان اطلاعات مرکزی گزارش مزبور را با سرویس‌های اطلاعاتی آلمان و تعدادی دیگر از کشورهای اروپایی به اشتراک گذاشت.
روزنامه واشنگتن‌پست که این سند را در اختیار دارد، نوشته است: «جزییات بسیار دقیق شامل تعداد حاضران در عملیات و شیوه‌های حمله ثابت می‌کند برای نزدیک به یک‌سال متحدان غربی مستندات کافی برای مظنون بودن به کی‌یف برای این خرابکاری را در اختیار داشتند. این شواهد در ماه‌های اخیر و طی تحقیقات گسترده بازرسان آلمانی گسترش یافته و نشان می‌دهد نحوه خرابکاری در خطوط لوله مشابه برنامه‌ریزی افشا شده اوکراینی‌ها بوده است.»
به گزارش رسانه‌های امریکایی، این فرد در اوکراین گفته بود ۶ سرباز نیروهای ویژه اوکراین را شناسایی کرده که تلاش دارند با هویت جعلی از یک کشور اروپایی قایق اجاره کنند.
ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین اخیرا در گفت‌وگویی با نشریه آلمانی بیلد گفته است که اوکراین نقشی در این انفجارها نداشته است. به گفته او، اختیار صدور چنین دستوراتی بر عهده رییس‌جمهور است و او هرگز چنین دستوری را صادر نکرده است. زلنسکی می‌افزاید: «من باور دارم که ارتش ما و سرویس‌های اطلاعاتی ما چنین کاری انجام نداده‌اند. ما ۱۰۰ درصد هیچ چیزی درباره آن نمی‌دانیم.»
چرا این موضوع اهمیت دارد؟
دولت بایدن به‌طور خصوصی پذیرفته است که هیچ شواهدی مبنی بر دخالت مسکو در خرابکاری‌ها علیه نورداستریم وجود ندارد، اما در موضع‌گیری‌های علنی، آنها درباره سوالاتی نظیر اینکه چه کسی در پس از این حمله قرار دارد، سکوت می‌کنند. به نوشته واشنگتن‌پست، مقام‌های اروپایی هم در گفت‌وگوهای محرمانه با احتیاط این مساله را که اوکراین عامل حمله است عنوان می‌کنند، اما حاضر نیستند به‌طور عمومی این موضوع را مطرح کنند.
واقعیت این است که اروپایی‌ها نگرانند اعلام رسمی و عمومی نقش داشتن اوکراین در حادثه خرابکاری خطوط لوله نورداستریم، افکار عمومی را تحت تاثیر قرار دهد و به فروپاشی ائتلاف ایجاد شده علیه روسیه منجر شود. همین مساله موجب شده آنها به یک توافق نانوشته برسند: «درباره نورداستریم صحبت نکنید.»
سرویس‌های غربی همزمان تلاش دارند تا بگویند زلنسکی نقشی در این عملیات نداشته و درباره این موضوع به او اطلاعاتی نداده بودند. آنها تاکید دارند افراد حاضر در عملیات مستقیما زیر نظر ژنرال والری زالوژنی فرمانده نیروهای مسلح اوکراین فعالیت می‌کردند.
برخی تحلیلگران معتقدند بیرون نگهداشتن زلنسکی از حلقه تصمیم‌گیری درباره این موضوع می‌تواند اقدامی عمدی از جانب نیروهای مسلح اوکراین باشد تا او بتواند به آسانی نقش داشتن اوکراین را انکار کرده و در نهایت اگر مساله روشن شد راه فراری برای خود و دولت اوکراین داشته باشد.
هرچند ۵۱ درصد سهام خطوط لوله نورداستریم متعلق به شرکت روسی گازپروم بود، اما ۴۹ درصد باقی سهام به شرکت‌هایی از آلمان، فرانسه و هلند تعلق داشت و این شرکت‌ها میلیاردها دلار برای به نتیجه رسیدن این پروژه سرمایه‌گذاری کرده بودند.
عملیات‌هایی بدون هماهنگی؟
عملیات‌های خرابکاری اوکراین به همین جا محدود نمی‌شود. اوکراینی‌ها تاکنون عملیات‌های زیادی را در درون مرزهای روسیه ترتیب داده‌اند که رسما مسوولیت آن را برعهده نمی‌گیرند، اما شواهد نشان می‌دهد آنها در پس این حمله‌ها قرار دارند.
روز بیستم آگوست ۲۰۲۲، چند هفته بعد از انفجار نورداستریم، بمب‌گذاری در یک خودرو در نزدیکی مسکو باعث شد داریا دوگینا، دختر الکساندر دوگین متفکر اهل روسیه و یکی از چهره‌های شاخص نزدیک به ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه کشته شود.
هشتم اکتبر همان سال، اوکراینی‌ها موفق شدند پل کریمه که روسیه را به صورت زمینی به شبه جزیره کریمه متصل می‌کرد، منفجر کنند. این پل، مسیر اصلی تامین تدارکات نیروهای روسیه در جنوب اوکراین بود و انفجار آن ضربه بزرگی به اعتبار روسیه وارد کرد.
ماه مه – سال ۲۰۲۳ نیز حمله پهپادی به کاخ کرملین که با واکنش پدافند هوایی روسیه ناکام ماند.
مشخص نیست این حملات با هماهنگی امریکا ترتیب داده شده یا نه، اما موضع رسمی ایالات متحده این است که آنها هیچ تسلیحات یا اطلاعاتی را به منظور هدف قرار دادن اهدافی در خاک روسیه در اختیار اوکراین قرار نداده‌اند.
روزنامه وال استریت ژورنال روز شنبه ۱۰ ژوئن گزارش داد بازرسان آلمانی در حال بررسی شواهدی هستند که نشان می‌دهد خرابکارانی که خط لوله نورداستریم را منفجر کردند، از لهستان به عنوان پایگاهی برای اجرای عملیات خود بهره برده بودند. با این حال، مقام‌های آلمانی گفته‌اند شواهدی مبنی بر دخالت دولت لهستان در این مساله ندارند.
اسناد محرمانه امریکا که از طریق شبکه اجتماعی دیسکورد افشا شد، نشان می‌دهد سه ماه پیش از آنکه خطوط لوله نورداستریم منفجر شود، دولت بایدن از طریق یک متحد اروپایی مطلع شده بود که گروه کوچکی از ارتش اوکراین که مستقیما زیر نظر فرمانده کل نیروهای مسلح این کشور فعالیت می‌کنند، برای یک حمله مخفیانه برنامه‌ریزی کردهاند.
*این متن در راستای اطلاع رسانی و انعکاس نظرات تحلیلگران و منابع مختلف منتشر شده است و انتشار آن الزاما به معنای تأیید تمامی محتوا از سوی “موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)” نیست.
