در سیاست خارجی ترکیه، طیف گسترده ای از ابزارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به منظور حصول به اهداف و منافع ملی مورد استفاده قرار می گیرد. تنوع ابزاری سیاست خارجی ترکیه متأثر از محدودیت‌هایی بوده که شرایط داخلی از یک‌سو و محیط بیرونی از سوی دیگر بر سیاست خارجی این کشور تحمیل کرده است. در این چارچوب سیاست خارجی ترکیه در بالکان به خصوص در قبال کشورهای یونان، بلغارستان و بوسنی که به واسطه میراث عثمانی و قومیت ترک در این مناطق از جایگاه ویژه‌ای در سیاست منطقه ای ترکیه برخوردار است، به خوبی نشان می‌دهد که نگاه رئالیستی و امنیتی محور ترکیه در این منطقه به نگاهی عثمانی گرایانه چرخش پیدا کرده است. از اینرو استفاده از عامل دین به عنوان یکی از منابع قدرت نرم از سوی دولت و همچنین سازمان‌های غیر دولتی ترکیه در دستور کار سیاستمداران ترک قرار گرفته است
ترکها حساسیت ها و گرایش های اسلامی در سیاست خارجی را در دهه کنونی از خود نشان می دهند و تا حدزیادی بر تقویت رابطه با مسلمانان بالکان از طریق بازسازی میراث فرهنگی و تاریخی عثمانی و حمایت از احزاب مسلمان متمایل به استانبول و یا نهادهای رسمی اسلامی تاکید دارند ولی در خصوص مسایل اقتصادی حضور ترکها بیشتر در نقاط مانند کرواسی و صربستان است تا بوسنی و کوزوو. بنابراین سیاست خارجی ترکها متکی بر مسلمانان بالکان نیست. آن کشور روابط گسترده و عمیقی با صربها و کرواتها در منطقه دارد و حتی حجم سرمایه گذاری ترکها در صربستان و کرواسی بیش از مناطقی چون بوسنی و هرزگوین یا کوزوو است. تبلیغات رسانه ای ، سخنان رهبران ترکیه در باره بازگشت ترکیه به منطقه و دیدگاههای رادیکال مخالف حضور ترکیه در باره نئوعثمانی را باید بیان احساساتی نظریات موافق و مخالف در باره امکان احیای عثمانی دانست.ترکیه نقش دوگانه ای با توجه به منافع خود در سرزمینهای سابق عثمانی از قبیل بالکان و خاورمیانه در نظام بین الملل ایفا می کند . تصور مسلمانان دمنطقه بالکان این است حضور بیشتر ترکها در بالکان به نفع مسلمانها است و ترکیه از دیدگاه غرب بدیلی در مقابل نفوذ کشورهای عربی و ایران است. ولی این تصور گاهی به خاط روابط بهتر اقصتادی ترکیه با کرواسی و صربستان مورد تردید برخی احزاب سیاسی مسلمان قرار می گیرد. ترکها این منطقه را از آن خود می دانند و یقینا سیاست خارجی ترکیه در بالکان به صورت عمیق تر و با سرمایه گذاری ییشتر خواهد بود. این روند و رایش کلی در سیاست خارجی ترکیه را بایستی تحت عنوان عثمانی گرایی نوین خواند.
ایجاد یک نوع اتحادیه اقتصادی ، سیاسی و نظامی از سرزمینهایی که بخشی از حکومت عثمانی بودند ، تفکر عثمانی گرایی نوین ( نئوعثمانیسم )را تشکیل می دهد. این تفکر را نمی توان صرفا مربوط به حزب عدالت و توسعه حزب حاکم کنونی در ترکیه دانست. هر چند در زمان حکومت اردوغان ، این تفکر بیشتر جلوه می کند. این تفکر پیشتر از زمان تورگوت اوزال در سال ۱۹۹۲ مطرح گردید که قرن ۲۱ میلادی را قرن ترکیه نامید. این بدان معنا بود ، سرزمینهایی که زمانی جزیی از حکومت عثمانی بودند ، در حوزه علایق ترکیه قرار گیرند. رجب اردوغان چندی قبل گفت : “بدون صلح در حکاری ، صلح در بوسنی نمی تواند باشد.”
ترکیه یکی از کشورهای جهان اسلام است که عنوان قدرت بزرگ را دارد. ترکیه با ایفای نقش در منطقه قفقاز از طریق ایجاد نقش فعال در حل بحران آذربایجان – ارمنستان ، در صدد است تا خلا حضور روسیه را در منطقه پر کند. ورود بیشتر ترکیه به قفقاز و آسیای میانه ، برای پیشبرد اهداف اقتصادی و تقویت جریانهای پان ترکی است.پیشتر نقش ترکیه تضعیف روسیه در قفقاز و آسیای میانه بود ولی اکنون ترکیه سیاست مستقل خویش را در دوره اردوغان پیگیری می کند.
بالکان برای ترکیه بیش از آسیای میانه اهمیت دارد و آن اهمیت جغرافیایی منطقه در پیوند ترکیه با اروپا می باشد. جوزف بایدن ، معاون وقت رییس جمهور امریکا در هنگام دیدار از ترکیه خاطر نشان کرد که منافع امریکا این است ترکیه در بالکان از روسیه پیشی گیرد. روسیه و ترکیه روابط اقتصادی تنگاتنگی دارند، مسایل استراتژیک اقصتادی از جمله انرژی ، ارابطات منطقه و مساله سوریه دو کشور را به هم نزدیک تر ساخته و امید روسیه بیشتر این است تا اردوغان بتدریج از ناتو خارج شده و به پیمانهای منطقه ای با روسیه و سایر کشورهای شرق بپیوندد.
با پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا مرزهای این اتحادیه تا سوریه و ایران گسترش پیدا خواهد کرد. علیرغم اصرار امریکا برای پذیرش ترکیه ، بنظر نمی رسد اتحادیه اروپا علاقه ای در حال حاضر برای پذیرش این کشور مسلمان داشته باشد. در حال حاضر مردم ترکیه بر اساس آخرین نظرسنجی ها علاقه ای برای پیوستن به اتحادیه اروپا ندارند. بحران اقتصادی اتحادیه اروپا و سیاستها و برنامه های خاص اتحادیه در قبال مباحث مربوط به حوزه و قلمرو دین ، خانواده و حقوق و تضادهای فرهنگی برای ترکها جذابیتی ندارد. سیاست ترکیه از غرب بویژه بعد از کودتای نافرجام جریان گولن بتدریج فاصله می گیرد تا به تحقق رویای اتحاد دوباره سرزمیهنای عثمانی بپردازد. تفکرات اسلام گرایی اردوغان مصرف داخلی و خارجی برای عثمانی گرایی نوین دارد و او بخوبی از ظرفیت سیاستهای پان ترکیستی استفاده می کند. بطور مشخص رفتار سیاسی و نظامی ترکیه در قبال سوریه از آغاز بحران مبتنی بر این سیاست بود. اردوغان امیدوار بود بخشی از خاک سوریه در فردای سقوط بشار اسد ضمیمه خاک ترکیه شود. سیاست عثمانی گرایی نوین در آسیای میانه و قفقاز تقویت جریانهای متمایل به ترکیه ، حضور بیشتر اقتصادی و جذب نیروهای اسلام گرای افراطی برای سوریه تاکنون متمرکز بوده است.در حوزه بالکان ، ترکها به روشنی بر فعالیت دیپلماتیک و سرمایه گذاری و کمک اقتصادی خود افزوده اند.
داوداوغلو وزیر خارجه سابق ترکیه در کتاب عمق استراتژیک می نویسد :” باید از سارایوو حمایت کرد ، این شهر نمایشگر روح همبستگی و زندگی جمعی است. افرادی که نسل کشی سربرنیتسا را سازماندهی کردند ، تحمل فرهنگهای مختلف را ندارند. ضروری است داستان موفقیت آمیز دوره عثمانی بالکان را بازسازی کرد.شرط ثبات بوسنی و هرزگوین که در نوع خود یک بالکان کوچک است . ضرورت برگزاری همایشهای مختلف را در سارایوو ایجاب می کند تا در آن مسلمانها و غیر مسلمانها دیدگاههای مختلف در باره دوره عثمانی را بیان دارند .” اردوغان ، می گوید :” ترکیه همچون دروازه ای از شرق است که برای بالکان و منطقه گشوده می شود. در اینجا مسجد ، کلیسا و کنیسه در کنار یکدیگر بسر می برند و برخورد و نزاع تمدنی وجود ندارد.” اردوغان تاکید می کند که باید جنبه های مثبت میراث عثمانی را حفظ کرد . در یک دهه اخیر ترکیه سرمایه گذاری زیادی برای حفظ میراث فرهنگی و تاریخی عثمانی کرده است. احیای اسلام عثمانی و معماری و فضاهای شهری ، حس ارتباط بین بالکان و ترکیه را تقویت می کند. میراث فرهنگی عثمانی بنیان خوبی برای روابط اقتصادی ترکیه با بالکان است و ترکها از این فرصت استفاده می کنند.
حضور و لابی گری ترکیه در بین احزاب عمده مسلمان بالکان در بوسنی ، کوزوو ، مقدونیه و غیره مهم است. این احزاب با امکانات و حمایتهای موثر بتدریج به شکل احزاب ترک گرا در منطقه شناخته می شوند. یک نمونه حزب اقدام دموکراتیک در بوسنی و هرزگوین است. سیاستهای این حزب در مسایل خارجی متاثر از ترکیه است و ارتباطات بین ترکیه و حکومت اخوان المسلمین اردوغان با تشکیلات مشابه ایدئولوژیکی در جریان است.
