سردار آیتاکوف در خبر.آسیا
این حقیقت که در مورد جانشینی قدرت در ترکمنستان مدتها قبل تصمیم گیری شده، یک راز محسوب نمیشود. رئیس جمهور فعلی، «قربانقلی بردی‌محمداف»، به دقت در حال آماده‌سازی یک جانشین برای خود یعنی پسرش «سردار بردی‌محمداف» بوده است و حالا زمان تغییر فرا رسیده است.
آنچه که باعث شده هم اکنون رئیس جمهور فعلی انتقال قدرت را شروع کند، مشخص نیست. اما اعلام این قضیه در تاریخ ۷ ژانویه ۲۰۲۲ همزمان بود با وقایع تراژیک در کشور همسایه قزاقستان. در این روز، رئیس جمهور در جلسه کابینه اعلام کرد که “اجازه برگزاری جلسه فوق العاده میلی گنگیش ترکمنستان را صادر کرده است (میلی گنگیش شامل مجلس علیا – خلق مصلحتی – پارلمان عوام و مجلس ترکمنستان می‌باشد). در این جلسه تصمیمات مهمی در مورد کشور گرفته میشود.”
در این نشست، رئیس جمهور گفت که برای اولین بار لازم است که یک برنامه توسعه جدید برای ۳۰ سال آینده کشور تدوین کنند و “راه را برای جوانان باز کنند” جوانانی که باید این برنامه را اجرا کنند. علاوه براین، معاون نخست وزیر و وزیر اقتصاد – سردار بردی‌محمداف – مسئول نوشتن این برنامه شد. پس از آن، روشن بود که انتقال قدرت در ترکمنستان در مرحله پایانی است و برنده این فرایند از قبل انتخاب شده است.
سردار بردی‌محمداف، مدتها قبل خود را برای دفتر ریاست جمهوری آماده کرده است. تقریبا از زمانی که پدرش به قدرت رسید. سردار در چند دانشگاه دیپلماسی تحصیل کرده، در ماموریت های دیپلماتیک ترکمنستان در اروپا شرکت داشته و پستهایی در وزارت خارجه داشته و همچنین وظایفی در رابطه با مدیریت بخشهای مختلف اقتصاد داشته است. همچنین وی عضو مجلس و رئیس فراکسیون مرکزی کشور (منطقه آخال) است، منطقه ای که جمعیت زیادی داشته و محل زندگی قبیله آخال تکی است، جایی که بیشتر اعضای ادارات دولتی از آن ناحیه به خدمت گرفته می شوند.
برای پیشرفت سردار در کار، چندین قانون اصلاح شده اند تا به او امکان دهد محدودیتی برای تصدی چند مقام نداشته باشد، به طوری که وقتی یک مقام سیاسی تحت نظر یکی از اقوام نزدیکش بود، این امکان را هم داشت که در بخش اجرایی نیز حضور داشته باشد و در عین حال، در مجلس هم عضو باشد. در نتیجه، سردار در تمام این مدت در حال آماده شدن برای پست ریاست جمهوری بود.
هرچند آنچه که باعث اخذ این تصمیم شده و مرحله نهایی انتقال قدرت را کلید زده برای عموم آشکار نیست. اما تا همین اواخر رئیس جمهور وقت در فضای عمومی وجهه بسیار خوبی داشته و جلسات متعددی با کابینه و غیره برگزار کرده و در هر موضوعی مداخله کرده است، از طراحی چراغ روشنایی و ایستگاه های اتوبوس در شهرکهای جدید تا بازرسی سازه های بزرگ. این رفتار نشان دهنده علاقه او برای مدیریت خرد است.
ناظران محلی هیچ دلیل عینی برای انتقال قدرت نمیبینند و مقامات شعار امسال را “عصر مردم با آرکاداگ” (آرکاداگ عنوانی است که به رئیس جمهور فعلی می دهند به معنای خیرخواه) انتخاب کرده اند. به این معنی که رئیس جمهور فعلی حداقل امسال را در قدرت خواهد بود. از سوی دیگر، بسیاری به این نکته اشاره کرده‌اند که وزن اندک سیاسی سردار و عدم موفقیت واقعی وی در پستهایی که داشته، نکاتی هستند که نمی‌توان نادیده گرفت. و البته اینها گناه سردار نیست – او امکان نداشته که یک شخصیت سیاسی مستقل باشد، در حالی که پدرش در قدرت است. علاوه براین، سردار زمان کافی برای ایجاد روابط کاری با طبقه نخبه و مقامات امنیتی نداشت و در میان آنها توافق جامع در مورد پذیرش سردار وجود ندارد.
در ۱۱ام فوریه، جلسه غیر عمومی فوق العاده (اضطراری) مجلسین برگزار شد که تنها چند عکس ادیت شده از آن منتشر شد. متن سخنرانی رئیس جمهور تا شب روز جلسه منتشر نشد. وی برنامه های توسعه اجتماعی اقتصادی کشور را برای ۳۰ سال آینده اعلام کرد و پیشنهاد داد که عنوان برنامه را “شروع عصر جدیدی برای دولت جدید: برنامه ملی توسعه اجتماعی اقتصادی ترکمنستان برای ۲۰۲۲-۲۰۵۲” نهند.
بعد، رئیس جمهور از مردم برای اعتمادی که به او داشتند، تشکر کرد و گفت که ۱۵ سال در قدرت بوده و مایل است که بر فعالیت خود در مجلس علیا که رئیس آن هم هست، تمرکز کند. رئیس جمهور سال گذشته به عنوان معاون مجلس علیا هم انتخاب شده بود که در تناقض با ماده ۷۳ قانون اساسی ترکمنستان است، که رئیس جمهور را از قبول مناصب قانونگذاری و نمایندگی منع می کند. با این حال، در این سخنرانی، رئیس جمهور حرفی در این باره نزد و همچنین صحبتی در مورد استعفا یا در مورد انتخابات جدید نکرد. اما به خوبی منظور خود را بیان کرد که نسل جدید باید وارد عرصه شوند. حکم میلی گنگش در مورد برگزاری انتخابات فوق العاده ریاست جمهوری در ۱۲ مارس و همچنین اجرای روندهای مرتبط از جمله انتخاب کاندیدهای ریاست جمهوری، در روز بعد جلسه صادر شد.
با این حال، همه می دانند که سردار احتمالا رقبای جدی نداشته باشد. به سختی می توان تصور کرد که کسی بتواند کمپین انتخاباتی را یک ماه قبل از انتخابات راه اندازی کند، پول کافی جمع کند، برنامه ها را آماده کند، و یک کمپین تمام و کمال راه اندازی کند. این در حالی است که سردار یک برنامه توسعه اجتماعی اقتصادی سی ساله از قبل تهیه کرده است (در مقام معاون نخست وزیر و با حکم رئیس جمهور که بعد توسط میلی گنگیش به عنوان دکترین رسمی دولت تصویب شد و او هم در برنامه انتخاباتی خود از آن استفاده خواهد کرد).
همچنین، قابل ذکر است که رئیس جمهور فعلی برای پس از خود جایگاه رئیس مجلس علیا را آماده کرده است. وی بر قوای قانونگذار و نمایندگان کنترل دارد و در صورت بروز شرایط پیشبینی نشده، قدرت ریاست جمهوری را هم در اختیار دارد.
با این حال، مهم است که تنها به امتیازات و مزایای سردار در جایگاه ریاست جمهور متمرکز نشویم و نگاهی به انبوه مشکلات پیش روی او هم داشته باشیم. ترکمنستان یک دولت ” آلوده و فاسد” در تمامی رتبه‌بندی‌هاست – از جمله آزادی بیان، آزادی اینترنت و توسعه نهادهای دموکراتیک. در زمینه سطح فساد، اقتصاد غیر شفاف و محدودیت در کسب و کارها، ترکمنستان همچنان در بالاترین سطوح قرار دارد. این کشور دارای توسعه اقتصادی نامتوازن، قطع پیوسته زنجیره تامین غذا، تاخیر در پرداخت حقوق ها و عدم امکان تبدیل ارز است، به طوری که نرخ برابری دلار در بازار سیاه ۵ تا ۱۵ برابر نرخ رسمی است و نوسان بسیار شدید است.
این کشور هیچ آمار قابل قبولی ندارد. بانک مرکزی و صندوق بین‌المللی پول از اضافه کردن گزارش‌های اقتصادی ترکمنستان در گزارش‌های خود برای دومین سال متوالی خودداری کرد، زیرا به اطلاعات ارائه شده اعتماد نداشت. نتایج سرشماری جمعیت که در ۲۰۱۲ انجام شد، از جمله اطلاعات سرّی است. داده های غیر مستقیم و مهاجرت از این کشور نشان می دهد که در طول ۱۰ سال دو میلیون نفر کشور را ترک کرده اند و بر اساس برآوردهای اولیه سرشماری که سال گذشته انجام شد، نزدیک به ۲٫۵ میلیون نفر در این کشور زندگی می کنند و خروج این جمعیت نشاندهنده کاهش جمعیت آن است که نشانی از خالی شدن کشور است.
با این حال، درآمد فروش نفت و گاز نیز سرّی است و ۸۰ درصد این درآمد از طریق بودجه مصرف نمیشود و و در مصارف غیرشفاف خارج از بودجه گم می شود در حالی که بودجه دولت که منتشر شده تنها ۳ تا ۴ صفحه است. سرمایه گذاران جدی از ترکمنستان دوری می کنند و تنها چند تولید کننده مواد خام جرات میکنند در این کشور سرمایه گذاری کنند تا به منابع گاز و نفت دسترسی داشته باشند.
این میراثی است که به رئیس جمهور جدید می‌رسد. شهرت و آینده دولت او بستگی کامل به این دارد که او چگونه می تواند اصلاحات را انجام دهد و آیا اصلا اراده سیاسی و توان سیاسی اجرای این اصلاحات را دارد. این کار سختترین چالش پیش روی اوست و شرکت در انتخاباتی که نتایج آن را از قبل میدانیم برای او کار چندان سختی نیست.
