به گزارش دنیای اقتصاد، پرجمعیت‌ترین کشور جهان به لحظه‌ای حساس رسیده است: جمعیت چین پس از کاهش مداوم و چند ساله نرخ زاد و ولد که به گفته کارشناسان غیرقابل برگشت خواهد بود، شروع به کاهش کرده است. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، دولت چین روز سه‌شنبه اعلام کرد که سال گذشته ۵۶/ ۹میلیون نفر در چین متولد شده‌اند؛ درحالی‌که ۴۱/ ۱۰میلیون نفر جان خود را از دست داده‌اند. از زمان جهش بزرگ به جلو، آزمایش اقتصادی شکست‌خورده مائو تسه تونگ که منجر به قحطی و مرگ گسترده در دهه۱۹۶۰ شد، این اولین‌بار بود که تعداد مرگ‌ومیرها در چین از تعداد تولدها بیشتر بود. مقامات چینی سال‌ها تلاش کرده‌اند تا رسیدن به این لحظه را به تعویق بیندازند. به همین منظور سیاست تک‌فرزندی را کاهش داده و مشوق‌هایی برای تشویق خانواده‌ها به بچه‌دار شدن ارائه کرده‌اند. اما هیچ‌کدام از آن سیاست‌ها کارساز نبود. اکنون که کاهش جمعیت با افزایش بلندمدت امید به زندگی روبه‌رو شده، این کشور درگیر یک بحران جمعیتی شده است که پیامدهایی نه تنها برای چین و اقتصاد آن بلکه برای جهان خواهد داشت.
در طول چهار دهه گذشته، چین به‌عنوان یک نیروگاه اقتصادی در جهان ظاهر شد. تبدیل کشور از فقر گسترده به دومین اقتصاد بزرگ جهان منجر به افزایش امید به زندگی شد که به کاهش جمعیت فعلی کمک کرد؛ یعنی افراد بیشتری پیرتر می‌شدند و نوزادان کمتری به دنیا می‌آمدند. این روند رویداد نگران‌کننده دیگری را تسریع کرده است: روزی که چین افراد در سن کار کافی برای رشد سریعی که آن را به موتور اقتصاد جهانی تبدیل کرده است، نداشته باشد.
وانگ فنگ، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا در ایروین که متخصص در جمعیت‌شناسی چین است، می‌گوید: «در درازمدت، چینی را خواهیم دید که جهان هرگز ندیده است. دیگر جمعیت این کشور جوان، سرزنده و رو به رشد نخواهد بود. ما از چین، از نظر جمعیت، به‌عنوان جمعیتی پیر و رو به کاهش، یاد خواهیم کرد.»
طبق داده‌های اداره ملی آمار، تعداد تولدها به میزان ۶/ ۱۰میلیون در سال۲۰۲۱، یعنی برای ششمین سال متوالی کاهش یافته است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۵، ۴۰۰میلیون نفر در چین بیش از ۶۰سال داشته باشند که تقریبا یک‌سوم جمعیت آن را تشکیل می‌دهد. کمبود نیروی کار که با جمعیت به سرعت پیر چین همراه خواهد بود، درآمد مالیاتی را کاهش می‌دهد و کمک به سیستم بازنشستگی را تحت فشار زیادی قرار خواهد داد. این در حالی است که در شرایط فعلی هم سیستم بازنشستگی این کشور تحت فشار قرار گرفته است. اینکه آیا دولت بتواند دسترسی گسترده‌ای به مراقبت از سالمندان، خدمات پزشکی و جریان پایدار درآمد در آینده فراهم کند یا نه، بر این فرض که حزب کمونیست می‌تواند زندگی بهتری را برای مردم خود فراهم کند، تاثیر خواهد گذاشت. خبر کاهش جمعیت چین در زمان چالش‌برانگیزی برای دولت پکن منتشر می‌شود که با عواقب ناشی از تغییر ناگهانی سیاست کووید صفر در ماه گذشته دست و پنجه نرم می‌کند. داده‌های روز سه‌شنبه افزایش اندکی در مرگ‌ومیر در سال گذشته را نشان می‌دهد. تعداد ۴۱/ ۱۰میلیون مرگ در مقایسه با حدود ۱۰میلیون نفر در سال‌های اخیر، این پرسش را مطرح کرده است که آیا نرخ مرگ و میر ناشی به‌دلیل کرونا در افزایش کلی نرخ مرگ و میر نقش داشته است یا نه؟
هفته گذشته، مقامات به‌طور غیرمنتظره‌ای آمار مرگ و میر ناشی از کووید را برای اولین‌بار پس از بارها گزارش مرگ‌های تک‌رقمی مرگ‌ومیر ارائه و در ارقام پیشین تجدیدنظر کردند. با این حال کارشناسان، صحت آمار جدید – ۶۰۰۰۰ مرگ بین ۸دسامبر تا ۱۲ژانویه- را زیر سوال برده‌اند. روز سه‌شنبه، «کانگ‌یی» کمیسر اداره ملی آمار گفت که آمار مرگ‌ومیر ناشی از کووید در ماه دسامبر هنوز در مجموع مرگ‌ومیر در سال۲۰۲۲ گنجانده نشده است.
چین همچنین روز سه‌شنبه داده‌هایی را منتشر کرد که عمق چالش‌های اقتصادی این کشور را نشان می‌داد. تولید ناخالص داخلی این کشور که وسیع‌ترین معیار برای نشاط تجاری آن است، در سه ماه آخر سال پس از قرنطینه‌های گسترده و افزایش اخیر عفونت‌های کووید، تنها ۹/ ۲درصد رشد کرد. در کل سال، اقتصاد چین تنها ۳درصد رشد کرد که کُندترین نرخ آن در نزدیک به چهار دهه اخیر است.
با این حال، این لحظه تاریخی جمعیتی دور از انتظار نبود. مقامات چینی سال گذشته اعتراف کردند که این کشور در آستانه کاهش جمعیت است که احتمالا قبل از سال۲۰۲۵ آغاز می‌شود. اما این اتفاق زودتر از آنچه جمعیت‌شناسان، متخصصان آمار و حزب کمونیست حاکم چین پیش‌بینی کرده بودند، رخ داد. چین مسیری را دنبال کرده است که بسیاری از کشورهای در حال توسعه با ثروتمندتر شدن طی کردند: «با افزایش درآمد و افزایش سطح تحصیلات، نرخ باروری کاهش می‌یابد و با بهبود کیفیت زندگی، افراد بیشتر عمر می‌کنند.» فیلیپ اوکیف، مدیر مرکز تحقیقات «آسیای رو به سالمندی» گفت: «این وضعیتی است که اقتصاددانان کابوس آن را دیده‌اند.» در عین حال دولت چین با حرکت بسیار آهسته برای کاهش سیاست‌های محدودکننده تولد، جدول زمانی خود را برای آماده شدن برای این لحظه کوتاه کرد. اوکیف افزود: «آنها می‌توانستند این روند را بیشتر به تاخیر بیندازند.»
مقامات در سال‌های اخیر چندین گام برداشته‌اند تا روند کاهش زاد و ولد را کاهش دهند. در سال۲۰۱۶، آنها در سیاست تک‌فرزندی که به مدت ۳۵ سال اجرا شده بود، انعطاف به خرج دادند و به خانواده‌ها اجازه می دادند دو فرزند داشته باشند. در سال۲۰۲۱، آنها محدودیت را به سه فرزند افزایش دادند. از آن زمان، پکن طیف وسیعی از مشوق‌ها را به زوج‌ها و خانواده‌های کوچک ارائه کرده است تا آنها را به داشتن فرزند تشویق کند؛ از جمله کمک‌های نقدی، کاهش مالیات و حتی امتیازات املاک.بر اساس تخمین اخیر سازمان ملل، وضعیت چین در تضاد کامل با هند است که جمعیت کل آن در اواخر امسال از چین بیشتر خواهد شد. اما نرخ باروری هند نیز به سرعت در حال کاهش است. شی جین‌پینگ، رهبر ارشد چین اخیرا چالش‌های جمعیتی کشور را در اولویت قرار داده و متعهد شده است که «سیستم سیاست ملی برای افزایش نرخ زاد و ولد ایجاد شود.» اما به گفته کارشناسان، در واقعیت، آمار کاهش تولد در چین روندی غیرقابل برگشت را نشان می‌دهد .اوکیف گفت: «کاهش کل جمعیت و کاهش جمعیت در سن کار، هر دوی آنها برگشت‌ناپذیر هستند. من فکر نمی‌کنم هیچ کشوری وجود داشته باشد که از نظر نرخ باروری به اندازه چین پایین آمده باشد و سپس به نرخ جایگزینی بازگشته باشد.»
چین همراه با ژاپن و کره‌جنوبی یکی از پایین‌ترین نرخ‌های باروری را در جهان دارد، کمتر از آن چیزی است که جمعیت‌شناسان می‌گویند که نرخ جایگزینی بتواند آن را بهبود بخشد. این رقم به‌طور متوسط مستلزم داشتن دو فرزند است. تاکنون، اقدامات دولت نتوانسته است این واقعیت اساسی را تغییر دهد که بسیاری از جوانان چینی اصلا بچه نمی‌خواهند. آنها اغلب به افزایش هزینه‌های بالای زندگی‌شان اشاره می‌کنند؛ به‌ویژه در شرایطی که اقتصاد در وضعیتی ناپایدار است. راشل ژانگ، عکاس ۳۳ساله در پکن، قبل از ازدواج با همسرش تصمیم گرفت که بچه‌دار نشوند. گاهی اوقات، بزرگان خانواده درباره بچه‌دار شدن ناله می‌کنند. ژانگ گفت: «من در این مورد قاطع هستم. من هیچ وقت آرزوی بچه‌دار شدن را نداشتم.» افزایش هزینه های تربیت فرزند و عدم یافتن یک آپارتمان خوب در منطقه‌ای که مدرسه خوب در آن قرار داشته باشد، عزم او را برای این تصمیم بیشتر کرده است. عوامل دیگری در چنین بی‌میلی برای داشتن فرزندان بیشتر نقش داشته است، از جمله باری که بر دوش بسیاری از بزرگسالان جوان در مراقبت از والدین سالخورده و پدربزرگ و مادربزرگشان است. سیاست سختگیرانه «کووید صفر چین» نزدیک به سه سال آزمایش انبوه، قرنطینه و تعطیلی- که منجر به جدایی برخی از خانواده‌ها برای مدت طولانی شد – ممکن است حتی افراد بیشتری را مجبور به تصمیم‌گیری درباره بچه‌دار نشدن کند. لونا ژو ۲۸ساله و همسرش والدینی دارند که مایلند از نوه‌هایشان -در صورت بچه‌دار شدن- مراقبت کنند. او برای یک شرکت دولتی کار می‌کند که بسته‌های مرخصی زایمان خوبی را ارائه می‌دهد. اما ژو که پنج سال پیش ازدواج کرده است، علاقه‌ای ندارد. ژو گفت: «به‌ویژه در سه سال گذشته همه‌گیری، احساس می‌کنم خیلی چیزها سخت‌تر شده‌اند.»
